PFAS (Per- en Polyfluoroalkyl substances) is een groep synthetische stoffen. Er zijn wel 6.000 verschillende stoffen binnen de groep PFAS. PFAS worden door de industrie gebruikt omdat ze bijvoorbeeld vet-, water- of vuilafstotend zijn. PFAS zitten in schoonmaakmiddelen, in coatings, verven, elektronica en worden gebruikt in de medische en agrarische sector.
In Nederland zijn PFAS chemicaliën vooral bekend door de vervuiling rondom de chemische fabriek van Chemours. Maar ook de bodem van militaire vliegbasissen, oefenterreinen van de brandweer en zelfs eieren van loslopende hobbykippen zijn vervuild met PFAS.
PFAS-pesticiden
Hoewel het gebruik van PFAS in diverse consumentenproducten (braadpannen, textiel, voedsel-verpakkingen, regenkleding, enz.) berucht is, is het minder bekend dat er veel pesticiden zijn die PFAS bevatten en veelvuldig op voedselgewassen worden gespoten.
Een bestrijdingsmiddel zoals de boer het gebruikt (ook wel gewasbeschermingsmiddel genoemd), bestaat uit één of meerdere werkzame stoffen en verschillende toevoegingen. In de Europese Unie zijn er 37 pesticiden (werkzame stoffen) goedgekeurd die volgens de EU-regelgevers PFAS-chemicaliën zijn. Ze voldoen aan de officiële OECD-definitie voor PFAS-chemicaliën uit 2021.
Vaak wordt ook aan een bestrijdingsmiddel nog PFAS toegevoegd, bijvoorbeeld als schuimmiddel of als hechtingsmiddel aan de plant. Deze toevoegingen aan een pesticide worden meestal geheimgehouden (fabrieksgeheim). Dat er PFAS in een pesticide zit staat dan niet op het etiket. De boer heeft er dan ook vaak geen weet van dat hij of zij rechtstreeks PFAS in het milieu spuit.
Forever chemicals
Door het gebruik van die PFAS-pesticiden eten we via ons voedsel dus ook resten van PFAS. PFAS worden ook wel de ‘forever chemicals’ genoemd omdat ze ophopen en niet afbreken. Soms breken ze wel af maar breken hun afbraakproducten niet meer af en hopen die stoffen op, zoals trifluorazijnzuur (TFA). PFAS-pesticiden vervuilen rechtstreeks de bodem, het oppervlaktewater en de voedselketen en dragen daardoor bij aan de toenemende blootstelling van burgers en het milieu aan deze eeuwige chemicaliën.
PFAS kunnen de hormoonhuishouding verstoren, toxisch voor de voortplanting of toxisch voor het waterleven zijn. Toch zijn deze stoffen door de toezichthouders als werkzame stoffen (pesticiden) en gewasbeschermingsmiddelen goedgekeurd.
Extra zorgwekkend is dat een recent voorstel voor een ‘algeheel’ EU-verbod op PFAS juist een vrijstelling voor PFAS-pesticiden bevat. De redenatie daarachter is dat de toelating en het gebruik van pesticiden, waaronder de PFAS-pesticiden al onder andere wetgeving met een eigen beoordelingskader vallen: de pesticiden wetgeving. De wetgever gaat er daarom (ten onrechte) vanuit dat binnen deze toelatingsprocedure de risico’s voor mens en milieu al voldoende zijn beoordeeld.
Een eerder onderzoek (een trendanalyse) van onder andere PAN Europe naar PFAS-pesticiden in groente en fruit bracht aan het licht, dat in de periode 2011- 2021 de gemiddelde besmetting van groente en fruit met PFAS-pesticiden, in zowel Nederland als Europa, enorm toenam. In 2021 waren 26% van alle in Nederland geteelde fruitmonsters en 30% van de groentemonsters met residuen van PFAS-pesticiden besmet. In geïmporteerde fruit- en groentemonsters was de besmetting met PFAS-pesticiden iets minder; respectievelijk 20% en 23%.
Meer informatie:
- OECD over PFAS
- Wetenschappelijke publicatie over PFAS gebruik
- De PAN-rapporten “Giftige oogst” (2024) of “Toxic Harvest” (2024)
