EKOLAND 15 augustus 2023.
Deel 1 Edith Lammerts van Bueren over gentechnologie en de biologische landbouw.
„Een plant is een samenhangend, levend organisme en meer dan een zak legostenen.” Wageningse Emeritus hoogleraar biologische veredeling Edith Lammerts van Bueren legt uit waarom de gentechnologie niet past bij de biologische landbouw. In een uitgebreid interview, dat opgeknipt is in drie delen gaat zij in op de gevolgen voor de biologische sector wanneer de huidige Europese GGO wetgeving versoepeld wordt. Dit eerste deel gaat over de waarden van de biologische landbouw en waarom gentech hier lijnrecht tegenover staat. „Een plantwaardige veredeling hoort bij een biologische manier van denken.”
Gentech is verboden in de biologische landbouw. Lammerts van Bueren stond in de jaren ’90 aan de wieg van deze regelgeving. In 1992 heeft Europa de biologische landbouw erkent en daarmee zijn de officiële Europese regels geformuleerd. Uitgangspunt was, en is, dat gangbaar zaad alleen met een ontheffing te gebruiken is in de biologische landbouw wanneer het niet biologisch beschikbaar is. Toen de gentechdiscussie in de jaren ‘90 oplaaide, moest heel duidelijk gemaakt worden wat het standpunt was vanuit de biologische sector ten opzichte van deze nieuwe technieken.
Internationaal raamwerk
Onder druk van de opkomende gentech werd het stimuleren van biologische veredeling én het formuleren heldere argumenten over waarom bepaalde technieken niet passen in de biologische landbouw essentieel. Lammerts van Bueren ontwikkelde in opdracht van LNV vanuit het Louis Bolk Instituut in samenwerking met andere organisaties zoals het Zwitserse FIBL in een internationaal gedragen raamwerk, waarin veredelingstechnieken kunnen worden beoordeeld. Dit raamwerk is nog steeds actueel.
Tot op celniveau
Gentechnieken worden in het raamwerk opgedeeld in drie groepen: op veldniveau (het klassieke kruisen en selecteren), op celniveau (bijvoorbeeld via embryo rescue) en op DNA niveau (gentechnologie). De biologische landbouw wil ‘binnen het gebied van zelforganiserend leven blijven’ en accepteert daarom alleen veredelingstechnieken die ingrijpen tot en met het celniveau. Rechstreeks ingrijpen in het DNA van een plant is in de biologische veredeling niet toegestaan.
Kiezen voor levende samenhang
De cel is binnen de biologie de laagste eenheid van zelf-organiserend leven. Lammerts van Bueren vindt dat er in de gangbare landbouw met een reductionistische blik te sterk gefocust wordt op de genen van een plant. „Een plant is meer dan een zak legostenen. Een plant is een samenhangend, levend organisme. Zodra je de celwand oplost, ontdoe je de plant van zijn eigenheid.” De biologische landbouw wil vanuit die werkelijkheid werken: dat is ecologische efficiëntie. Je kan dan wel een andere vorm van efficiëntie hebben, maar vroeg of laat keert dit tegen je. Dat hebben we ook gezien in de gangbare omgang met de bodem; het is prachtig dat je precies weet wat kunstmest bevat, maar het blijkt dat de bodem meer nodig heeft dan een paar mineralen. Een bodem kan niet leven zonder humus en dus niet zonder levende compost of stalmest. De biologische landbouw wil uit de reductionistische manier van denken stappen en werken vanuit levende samenhang.” Lammerts van Bueren haalt Einstein er bij: ´als je oplossingen zoekt in de manier van denken die ook de problemen heeft voortgebracht, schiet je er niet veel mee op´.
„Ik ben er heilig van overtuigd dat gentech niet de heilige graal is”
Edith Lammerts van Bueren
„Binnen dit gebied van leven zijn nog genoeg mogelijkheden, ik ben er heilig van overtuigd dat gentech niet de heilige graal is. Maar we moeten wel de handen uit de mouw steken.” Bijvoorbeeld in het project Bioimpuls, dat is in 2009 gestart. Binnen dit project wordt doormiddel van biologische veredeling gewerkt aan phytophthora resistentie. Recentelijk is het programma met tien jaar verlengd.
Gestolde waarden
CRISPR-Cas valt onder de derde generatie gentech (zie kaders). Opvallend daarbij is, dat volgens Lammerts van Bueren de voorstanders van de nieuwe gentechnieken zich negatief uitlaten over de vorige generaties, terwijl die destijds als de heilige graal van de toekomst werden gepresenteerd. Voor haar relativeert dit de waarde van deze technologieën. „Bij de presentaties van de drie technologieën hoor je steeds de voorstanders tegen de bio landbouw zeggen ‘we willen toch beide een duurzame wereld?’ waarbij ze een oproep doen aan de biologische landbouw om de regels te versoepelen.” De omgekeerde wereld volgens Lammerts van Bueren, want regels zijn uitdrukking van de onderliggende waarden. ‘Gestolde waarden’ zoals zij dit noemt. Het is aan de sector zelf om deze waarden te bepalen, niet aan de wetgever of buitenstaanders. „Als je de regels oprekt, vraag je in feite de waarden op te rekken. De regels voor de biologische landbouw bestaan uit een doordacht systeem gebaseerd op vier kernwaarden: gezondheid, ecologie, eerlijkheid en voorzorg. De koepelorganisatie International Federation of Organic Agricultural Movements (IFOAM), bestaande uit 800 organisaties uit 117 landen formuleerde deze waarden in een democratisch systeem in 2005. Een proces dat twee jaar heeft geduurd.” Deze kernwaarden staan recht tegenover de gentechnologie en het businessmodel hierachter.
Onbewust generatie bioboeren
Er is een groep Nederlandse consumenten die zich zorgen maakt om de keuzevrijheid voor gentechvrij eten, en hiervoor al een petitie tekende. Opvallend genoeg lijkt de gentechdiscussie vrij geruisloos aan een grote groep biologische boeren in ons land voorbij te gaan. Lammerts van Bueren heeft hiervoor wel een verklaring.
„In de biologische landbouw zie je een nieuwe generatie boeren, die de discussie in de jaren negentig niet heeft mee gekregen”
Edith Lammerts van Bueren
„In de biologische landbouw zie je een nieuwe generatie boeren, die de discussie in de jaren negentig niet heeft mee gekregen. Voor hen is dit ‘nieuw denken’. Door het voorliggende wetsvoorstel komt er nu een nieuwe opening voor gentechnologie en start de discussie weer opnieuw.” Naarmate de biologische landbouw groter wordt en er nieuwe spelers bijkomen worden de belangen steeds groter: er valt te verdienen aan deze sector. Het is volgens Lammerts van Bueren in het belang van grote gangbare toeleveranciers dat de bioboer positief tegenover CRISPR-Cas staat.
Tegen deze nieuwe generatie boeren zou Lammerts van Bueren graag willen zeggen: ‘ga voor kwaliteit en respecteer de eigenheid van de plant’. Lammerts van Bueren hamert er op, dat de biologische landbouw gecertificeerd is om zijn productieproces. Veredeling is onderdeel hiervan. „Het doet er toe hoé het product tot stand komt. Ook veredeling moet voldoen aan de waarden van de biologische landbouw. Respect voor de integriteit en eigenheid van de plant is daarbij essentieel. Net zoals we niet de snavels van kippen afknippen: we passen de eigenschappen van een levend wezen niet aan om economisch efficiënt te kunnen boeren. Het gaat om de heelheid van het leven. Een plantwaardige veredeling hoort bij een biologische manier van denken. Als dit een hogere prijs betekent, zal de sector het verhaal beter aan de consument moeten uitleggen. Gangbaar is eigenlijk te goedkoop en dat zou niet de maatstaaf moeten zijn. De dwang van de grootschalige keten die hoge productie, lage kosten en uniformiteit eist gaat ten koste van duurzaamheid. Er zijn steeds meer consumenten die uit deze vicieuze cirkel willen stappen en samen een korte keten creëren. In een korte keten kan je veel duidelijker uitleggen aan de consument dat je waardiger omgaat met de aarde en dan krijg je ook meer kwaliteit.”
Drie generaties gentech
Lammerts van Beuren definieert drie generaties gentechnieken. De eerste generatie is die van de ‘transgenese’ uit de begin jaren ’90, waarbij genen van het ene soort overgezet worden in het andere. Deze techniek werd opgevolgd door ‘cisgenese’, met deze techniek worden eigenschappen binnen de soort overgedragen. We hebben nu te maken met de derde generatie gentechnologie, waarbij nog preciezer gewerkt wordt doormiddel van New Genomic Technology (NGT) of ‘gene editing’.
Bron: https://www.ekoland.nl/artikel/803680-crispr-cas-doet-geen-recht-aan-het-leven/?tid=TIDP4323149X51BB972C27BF454F87A19DCC0DA29C33YI5&utm_campaign=2023_EL_Nieuwsbrief_wk32&utm_medium=Email&utm_source=E-mail&utm_content=20230811_EL_NB
