De verordening betreffende het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen, EG nr. 1107/2009 is een tweetraps raket. Eerst wordt op Europees niveau de actieve stof (het eigenlijke bestrijdingsmiddel) beoordeeld en toegelaten en vervolgens wordt op nationaal niveau (in de 27 lidstaten) de formulering (de actieve stof + hulpstoffen) beoordeeld en toegelaten.
Europa
Voor de Europese toelating moet de aanvrager (de industrie meestal) een dossier inleveren met de uitkomsten van de gezondheids- en milieutesten. Het was (en is) een fout van historische omvang dat de overheid toestaat dat de industrie z’n eigen stoffen test en dat heeft ook tot enorme fraude geleid in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw en er doen zich nog steeds gevallen voor. Nog steeds zijn er vragen of de industrie de testen niet manipuleert of de uitkomsten gunstig voorstelt. Het dossier, dat makkelijk 100.000 pagina’s kan omvatten, soms wel een miljoen, wordt eerst beoordeeld door een lidstaat, de ‘Rapporteur’ en vervolgens door de Europese Voedselautoriteit EFSA in Parma. Die publiceert uiteindelijk haar opinie (‘peer review’). EFSA stelt zelf haar beoordelingsmethoden (Guidelines) op, op basis waarvan de toetsing (risicobeoordeling) plaatsvindt. Daarmee is de ‘wetenschappelijke’ fase afgerond en start de politieke fase. De Europese Commissie doet een voorstel op basis van de opinie van EFSA, vervolgens neemt een Commissie met vertegenwoordigers van lidstaten (ScoPAFF) een besluit op basis van gewogen stemmen en een gekwalificeerde meerderheid (ongeveer 65% van de stemmen). De toelatingen staan op de website, SANTE database. Met name het milieu komt er bekaaid af bij deze besluitvorming omdat de norm (“geen onaanvaardbare schade”) niet hard is en eigenlijk nooit tot een verbod leidt.
Nederland
Als een actieve stof de Europese toelating heeft verkregen, kan de aanvrager (industrie) nationale toelating aanvragen. Het gaat dan om de formulering, de actieve stof met daarbij desgewenst hulpstoffen (uitvloeiers, stabilisatoren, en andere stoffen) om het doordringen in of de hechting aan planten te vergemakkelijken of de werking van de actieve stof te versterken. Hulpstoffen worden niet apart beoordeeld; er is wel een lijst met verboden hulpstoffen. Europa is in drie zones ingedeeld: noord, zuid en centraal. Eén land is de ‘Rapporteur’ voor een bepaalde zone. Een positieve beoordeling zet de deur open voor toelating in alle lidstaten die tot de betreffende zone behoren. De aanvrager mag (bij een nieuwe stof) zelf weten welk land het kiest als ‘Rapporteur’ en dat heeft ertoe geleid dat de industrie gaat shoppen bij het land met de minste eisen en/of met weinig deskundigen. Andersom laten landen, zoals Nederland, hun eisen vallen om maar zoveel mogelijk aanvragers te krijgen (en dus zoveel mogelijk inkomen, zie Race to the bottom). De nationale beoordelingen zijn het zwakke punt, het is veel minder uitgebreid en men kijkt voornamelijk naar de milieuomstandigheden: het te beoordelen middel wordt immers in één zone van Europa gebruikt. Er zijn echter ook mogelijkheden om de beoordelingen tussen zones uit te wisselen (wederzijdse erkenning). Opgemerkt moet worden dat de landbouwlobby in lidstaten sterk is en beoordelingsinstanties zoals het Nederlandse Ctgb (https://www.ctgb.nl/) grotendeels aan de leiband lopen van het ministerie van landbouw. Bij de beoordelingen van het Ctgb worden ook diverse instituten ingeschakeld zoals het Wageningse Alterra die tevens werken voor de industrie, waardoor belangenconflicten op de loer liggen.
Het huidige Nederlandse beleid
“Gezonde groei, duurzame oogst”, dat is de titel van het huidige beleidsplan dat loopt van 2013 tot en met 2023. Het plan gaat voornamelijk uit van zelfregulatie door het bedrijfsleven en streeft naar geïntegreerde teelt met nog volop gebruik van bestrijdingsmiddelen. Een plan dat PAN Nederland niet deelt. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft in 2019 het beleid geëvalueerd. De conclusies waren niet al te best. Ook de toekomstvisie voor 2030 en het Nederlandse Actie Plan laten te wensen over. Kan de Europese Green Deal soulaas bieden? Lees hier onze samenvatting over het beleid, de evaluatie en de toekomstvisie van de huidige regering.
